داور در واقع یک شخصیت حیاتی در فرآیند رسیدگی به اختلافات قراردادی است. او مانند وکیل مشهد، عادلانه و منصفانه در اختلافات بین طرفین وارد می‌شود و با بررسی دقیق موضوعات و شنیدن دلایل هر طرف، به تصمیمی منطقی و قانونی می‌رسد. اما انتخاب داور باید با رضایت هر دو طرف قرارداد انجام شود. این امر به معنای پذیرش اعتماد طرفین به داور و اعتقاد به عدالت و صداقت اوست. داوری در قراردادها به معنای ایجاد یک مکانیزم قانونی و موثر برای حل و فصل اختلافات است. زیرا با وجود داور، طرفین می‌توانند به صورت سریع اختلافات خود را حل کنند و نیازی به مراجع قانونی و قضایی نداشته باشند. در این مطلب با مریم جلالی به عنوان بهترین وکیل کیفری در مشهد به بررسی شرایط و مفاد قراردادهای داوری، موارد زوال داوری و نحوه اجرای تصمیمات داوری می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا درک بهتری از این موضوعات حیاتی در قراردادها داشته باشیم.
آشنایی با نحوه داوری انواع قراردادها
داوری به عنوان یک روش جایگزین برای حل اختلافات و دعاوی حقوقی، انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی دو نوع نحوه داوری در قراردادها می‌پردازیم:
1. داوری اختیاری:
در داوری اختیاری، طرفین قرارداد اختیار دارند که داور یا داوران مورد نظر خود را انتخاب کنند. این نوع داوری به معنای توافقنامه داوری است که توسط طرفین قرارداد تنظیم می‌شود. در این توافقنامه، شرایط و مقررات مربوط به داوری، شیوه انتخاب داور یا داوران،و روش اجرای فرایند داوری تعیین می‌شود. توصیه می‌شود که در قرارداد اصلی به شرایط قرارداد داوری اشاره شده و توافقنامه داوری به عنوان بخشی از قرارداد اصلی ضمیمه شود. این کار باعث می‌شود که در صورت فسخ قرارداد اصلی، شرط داوری مستقل و اعتبار داوری حفظ شود. علاوه بر این، معمولاً سه نفر به عنوان داور انتخاب می‌شوند تا از مشکلات یا اختلافات احتمالی با داور پیشگیری شود.
2. داوری اجباری:
در داوری اجباری، دادگاه مسئله‌ای را با توجه به موضوع مورد اختلاف به داوری ارجاع می‌دهد. این نوع داوری تنها با دستور قانونگذار مورد استفاده قرار می‌گیرد و طرفین قرارداد نمی‌توانند به صورت ارادی به این نوع داوری دست پیدا کنند. در این حالت، دادگاه تصمیم می‌گیرد که اختلاف مورد بررسی را به داوری ارجاع دهد و داور یا داوران مربوطه به تصمیم‌گیری در مورد اختلافات مشترک طرفین می‌پردازند.
شرط داوری در قراردادها
اگر در یک قرارداد، توافق به شکل یکی از شرایط اصلی قرارداد صورت گیرد که در صورت وقوع اختلاف، موضوع به داوری ارجاع داده خواهد شد، به آن شرط داوری می‌گویند. در این صورت، طرفین متعهد می‌شوند که در صورت وقوع اختلاف، ابتدا موضوع را به داوری ارجاع دهند و تصمیمات داوری را رعایت کنند. اگر توافق داوری در یک سند جداگانه و مستقل از قرارداد اصلی به شکل یک قرارداد داوری صورت گیرد، به آن داده می‌شود. این قرارداد داوری شرایط و مقررات مربوط به فرایند داوری را تعیین می‌کند و توافقات مربوط به انتخاب داور یا داوران، روش اجرای داوری و سایر موارد مرتبط را شامل می‌شود. این نوع قرارداد داوری مستقل از قرارداد اصلی است و حتی پس از انحلال یا فسخ قرارداد اصلی، اعتبار خود را حفظ می‌کند و موجب می‌شود که طرفین در صورت وقوع اختلاف، به داوری متوسل شوند تا اختلافاتشان حل شود. شروط داوری در قراردادها شامل:
1. تراضی و ارجاع به داوری:
طرفین می‌توانند در قرارداد یا توافقی جداگانه تصمیم بگیرند که در صورت بروز اختلافات، موضوع را به داوری ارجاع دهند. این توافق ممکن است شفاهی یا کتبی صورت گیرد. به عبارت دیگر، این شرط داوری به طور صریح در قرارداد ذکر می‌شود و طرفین متعهد می‌شوند که در صورت اختلاف، ابتدا به داوری مراجعه کنند.
2. شفافیت موضوع داوری:
طبق ماده ۴۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، موضوع داوری باید به صورت روشن و شفاف مشخص شود. این به این معناست که اختلافات باید به دقت تعریف شوند تا داوران بتوانند به راحتی و با دقت به آنها رسیدگی کنند.
3. تعیین مدت داوری:
در قراردادهای داوری، معمولاً مدت مشخصی برای انجام رسیدگی و صدور رای تعیین می‌شود. این مدت می‌تواند متناسب با پیچیدگی اختلافات و نیازهای طرفین تعیین شود. همچنین، اگر مدت تعیین شده کافی نبود، می‌تواند با اجازه طرفین تمدید شود.
4. معرفی داور:
در برخی قراردادها، طرفین ممکن است ملزم به معرفی داور خاصی باشند. در صورتی که یکی از طرفین این تعهد را نپذیرد یا اجازه داوری از آن شخص را ندهد، طرف مقابل می‌تواند از دادگاه درخواست کمک بگیرد تا داوری معین شود.
5. روند رسیدگی و اعلام رأی:
داوران موظفند جلساتی را برگزار کنند تا طرفین اختلاف فرصت داشته باشند مطالب خود را بیان کنند و مدارک لازم را ارائه دهند. رأی داوران باید شفاف و کامل باشد و دلایل موجهی برای تصمیمات خود ارائه دهند.
6. ابطال رای داوری:
اگر رای داوران با قوانین یا مفاد قرارداد مغایرت داشته باشد، یا اگر داوران از اختیارات خود سوءاستفاده کرده باشند، می‌توان درخواست ابطال رای داوری را به دادگاه مراجعه کرد. دادگاه می‌تواند رای داوران را ابطال کرده و موضوع را مجدداً بررسی کند.
اهمیت رای داوری در قراردادها
در روند تجارت و انعقاد قراردادها، یکی از موارد حیاتی حل و فصل اختلافات است. اما معمولاً این اختلافات می‌توانند منجر به پیچیدگی زیادی شوند که نه تنها زمان بسیاری را می‌گیرد، بلکه ممکن است هزینه‌های قابل توجهی را هم برای طرفین به همراه داشته باشد. به همین دلیل، شرط داوری در قراردادها به عنوان یک ابزار مهم در رسیدگی به اختلافات مطرح می‌شود. از اهمیت شرط داوری در قراردادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. سرعت و کارایی: رسیدگی به اختلافات از طریق داوری معمولاً سریع‌تر از رسیدگی به دعاوی در دادگاه‌های عمومی است. این امر باعث می‌شود که اختلافات سریع‌تر و با کمترین هزینه ممکن حل شوند.
2. انعطاف پذیری: در داوری، طرفین می‌توانند از قوانین و رویه‌های خاصی برای رسیدگی به اختلافات خود استفاده کنند. این امکان به طرفین اجازه می‌دهد تا فرایند را به شکلی انتخاب و سفارش دهند که با نیازها و شرایط خاص خود هماهنگ باشد.
3. محرمانگی: فرآیند داوری معمولاً در خصوصیت برگزار می‌شود و به طرفین این امکان را می‌دهد که جزئیات اختلافات خود را خصوصی نگه دارند و از افشای آن به جمعیت عمومی جلوگیری کنند.
4. تخصص و دانش: طرفین می‌توانند داورانی متخصص و حرفه‌ای را در زمینه موضوع اختلافات خود انتخاب کنند. این امر باعث می‌شود که تصمیمات گرفته شده توسط داوران، بر اساس دانش تخصصی و تجربیات ویژه آنها باشد.
5. قابلیت اجرا: تصمیمات داوری، به عنوان رای قابل اجرا در نظام قضایی مورد تایید قرار می‌گیرند و به راحتی بدون نیاز به فرآیندهای زمان‌بر و پیچیده دادگاهی قابل اجرا هستند.
در کل، اهمیت داوری در قراردادها به عنوان یک روش موثر و کارآمد برای حل و فصل اختلافات، به دلیل این مزایا و مواردی که برای طرفین فراهم می‌کند، بسیار حائز اهمیت است.
قوانین داوری در قراردادها
در قانون آیین دادرسی مدنی ایران، مواردی مربوط به داوری در قراردادها وجود دارد که طریقه اجرای داوری و شرایط آن را تعیین می‌کنند. این مواد در جهت ارتقاء روابط تجاری و کاهش اختلافات در میان طرفین عمل می‌کنند. ماده داوری در قراردادها شامل:
ماده 454: این ماده به تراضی طرفین در قراردادها و امکان ارجاع اختلافات به داوری اشاره دارد. طبق این ماده، کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند، می‌توانند با توافق یکدیگر، منازعه و اختلاف خود را، سراسری یا در هر مرحله‌ای از رسیدگی، به داوری ارجاع دهند. این توافق می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی صورت گیرد.
ماده 455: این بند داوری در قراردادها به توافق معاملان برای ارجاع اختلافات به داوری می‌پردازد. طبق این ماده، متعاملین می‌توانند در قرارداد یا توافقنامه جداگانه، توافق کنند که در صورت بروز اختلاف بین آنان، به داوری مراجعه کنند و داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین نمایند. توضیح: طبق این ماده، طرفین می‌توانند انتخاب داور یا داوران را در تمامی موارد مربوط به داوری به شخص ثالث یا دادگاه واگذار کنند.
نقش داوری در قراردادها
همانطور که اشاره شد داوری در قراردادها نقش بسیار مهمی دارد و می‌تواند به عنوان یک مکمل قانونی و فرآیند جایگزین برای رسیدگی به اختلافات میان طرفین در نظر گرفته شود. این فرآیند، با توجه به اختیارات و صلاحیت‌های داور یا داوران مورد نظر، می‌تواند به حل و فصل سریع و موثر اختلافات کمک کند. اهمیت قرارداد داوری در تعیین مواردی که به داوری ارجاع داده می‌شود، از آنجایی است که اگر داوران خارج از محدوده توافق شده در قرارداد داوری اظهار نظر کنند، رای آنها قابل ابطال است. برای جلوگیری از این موضوع، سازمان‌های داوری شرایط و محدودیت‌های مربوط به داوری را در قراردادها یا در سایت‌های خود مشخص می‌کنند. این شرایط می‌توانند شامل مواردی مانند تعیین تعداد داوران، صلاحیت‌های داوران، روش انتخاب داوران و موارد مشابه باشند. اما برای اطمینان از صحت و اثربخشی این شرایط، بهتر است با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا قرارداد داوری شما به درستی تنظیم شود و هیچ موضوعی خارج از توافق داوری باقی نماند.
موراد از بین رفتن یا زوال داوری
زوال داوری زمانی به وقوع می‌پیوندد که شرایط خاصی اتفاق بیفتد که موجب از بین رفتن یا پایان دادن به فرآیند داوری می‌شود. برخی از مواردی که می‌توانند منجر به زوال داوری شوند عبارتند از:
1. توافق کتبی طرفین به عدم داوری: اگر طرفین در طول فرآیند داوری به توافق کتبی درباره عدم ادامه داوری برسند، این موضوع می‌تواند منجر به زوال داوری شود.
2. فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا: در صورتی که یکی از طرفین در حین فرآیند داوری فوت کند یا به دلایلی نتواند در فرآیند داوری شرکت کند، این موضوع می‌تواند به زوال داوری منجر شود. اگر این اتفاق پیش از صدور رای اتفاق بیفتد، زوال داوری رخ می‌دهد.
3. ورشکستگی یکی از طرفین دعوا: اگر یکی از طرفین دعوا ورشکست شود، ممکن است زوال داوری رخ دهد؛ زیرا طرف ورشکسته ممکن است نتواند در فرآیند داوری شرکت کند یا موظف به توقف ادامه دادگاهی شود.
4. از بین رفتن موضوع داوری: اگر موضوع ارجاع داده شده به داوری منتفی شود یا از بین برود، دیگر ادامه فرآیند داوری امکان‌پذیر نخواهد بود و داوری به پایان می‌رسد.
5. عدم صدور رای در مدت تعیین شده: داور باید طی مدت تعیین شده یا توافق شده به موضوع دعوا رسیدگی کرده و رای خود را صادر کند. اگر این اتفاق در مدت مقرر ندهد و طرفین هم توافق نکنند که به داور دیگری مراجعه کنند، داوری زایل شده و موضوع به دادگاه سپرده می‌شود.6. صدور حکم مبنی بر ابطال رای داور: اگر دادگاه حکمی صادر کند که رای داوران را باطل و نامعتبر اعلام کند، داوری منحل شده و موضوع به دادگاه برمی‌گردد.
